АНЕМИЯ КАСАЛЛИГИНИ ДАВОЛАСА БЎЛАДИ
Республикамиз аолиси ўртасида кенг таралган хасталиклардан бири анемия касаллиги ва унинг турли патологик олатлари бўлиб, унда онда гемоглобин мидорининг, кўпчилик олларда эритроцитлар сонининг ам камайиб кетиши айд этилади. Анемия андайдир касалликнинг белгилари сифатида намоён бўлади, яъни у иккиламчи касаллик исобланади.
Анемия касаллиги инсон аётининг барча даврларида нафаат турли касалликларда, балки айрим физиологик олатларда (омиладорлик ватида, организмнинг ўсиши ва эмизикли даврларида) ам юзага келади. Айниса, ёш болалардаги анемия ўта ижтимоий аамият касб этади, чунки камонлик бу ёшда организмда жисмоний ривожланиш амда темир алмашинувининг бузилишига сабаб бўлади. Анемиянинг ривожланиши ўсмирлик ва климакс даврлар билан, гормонал бузилишлар, оватланиш характери, оват азм илиш тизими, буйрак касалликлари, организмда сўрилиш жараёнининг бузилиши, аутоиммун олатлар ва боша омиллар билан боли бўлиши ам мумкин. Мазкур касаллик кўпинча ички, инфекцион ва онкологик касалликларнинг еч нарсага боли бўлмаган симптоми ам исобланади.
Акушерлик ва гинекология соасидаги энг катта муаммолардан бири анемия олати бўлиб, беморларнинг арийб 90 фоизида айнан шу касаллик айд этилади. Улар ичида темир танислиги камонлиги (ТТК) жуда кенг таралган бўлиб, у ар 10 нафар омиладор аёлдан 9 нафарида учрайди. У нафаат бўлажак она солиги учун, балки омила ва туилажак гўдак саломатлиги учун ам ўта хавфлидир. ТТК организмда темир моддасининг етишмаслиги билан боли. Темирнинг етишмаслиги эса организмда дастлаб бир анча трофик бузилишларга (терининг уриши, тирно ёрилиши, соч тўкилиши каби) сабабчи бўлиб, унда темир саловчи тўима нафас ферментлари фаолияти ёмонлашади, кейин гемоглобин осил бўлиши бузилади ва гипохром анемия ривожланади. Катта ёшдаги инсонлар темир моддасини асосан, сурункали он кетишларда йўотадилар, ёш болаларда эса она организмидаги темир танислиги сабабли унинг етарлича бола организмига ўтмаслигидандир. Шунингдек, ўн икки бармоли ва ошозон яраси касаллигида, геморрой, бачадон миомасида, патологик менструал кўп он йўотишлар натижасида темир танислиги вужудга келади. ТТКнинг асосий белгилари умумий олсизлик, ич отиши, бош ории, таъм билишнинг бузилиши, тирноларнинг ийшайиши ва синиши, соч тўкилиши кабилар исобланади. Анемиянинг ушбу тури гемоглобин ва эритроцитлар мидорининг онда камайиб кетиши, рангли кўрсаткичнинг 0,8 дан пастлиги, эритроцит шакл ва ўлчамларининг (анизоцитоз, пойкилоцитоз) ўзгариши, он зардобида темир мидорининг камайиб кетиши, зардобнинг ферритин ва осиллар билан боланиш обилиятларининг пасайиб кетиши билан характерланади. Анемия касаллигида узо ват темир саловчи антианемик препаратларни бериш, айниса оиз орали абул илиш самаралидир.
Анемияни тўри даволаш учун дастлаб унинг келиб чииш сабаби ва турини анилаш лозим. Кўп олларда буларни аниламасдан антианемик препаратлар ва тадбирлар (темир препаратлари, цианокобаламин, пиродоксин, он уйиш) тавсия этилиши препаратлар самарадорлигининг пасайиб кетишига, касалликнинг яширин шаклда узо ват саланиши амда бемор аволининг умумий ёмонлашувига олиб келади. Юоридагиларга кўра хулоса илиш мумкинки, анемия бугунги кунда жуда кенг таралган полиэтиологик синдромлардан биридир. Бу касалликни темир саловчи препаратлар ўрнига турли хил витаминлар ва микроэлементлар билан даволаш яхши натижа бермайди.
Оиз орали асосан 2 ва 3 валентли темир препаратлари ўлланилади. Кейинги пайтларда ферлатум (темир-протеин комплекси) кенг ўлланила бошлади. Анемия касаллигини асоратсиз даволаш учун темирнинг ўзлаштирилишини енгиллаштирувчи ўшимча компонентлар ўшиб бериш масадга мувофидир, масалан цистеин (иррадиан препаратида), аскорбин кислота (ферроплекс, фенюльс, Ферро-фольгамм), янтар кислота (конферон), фумар кислота (хеферол), фоли кислота (гинотардиферон, Ферро-фольгамм) кабиларни мисол тариасида келтириш мумкин. Аммо шуни алоида таъкидлаш жоизки, юорида келтирилган антианемик препаратларнинг аксарият кўпчилиги хорижий препаратлар исобланиб, улар итисодий жиатдан анча иммат бўлиб, кўпчилик беморлар учун ноулайликлар тудиради.
Таъкидлаш жоизки, Тошкент Фармацевтика институти олимлари томонидан янги ишлаб чиилган "Фераск" препаратининг капсула дори шакли мааллий итилаш реакцияларидан оли бўлиб, беморлар томонидан улай абул илинади. "Фераск" капсуласи абул илинганда боша темир препаратларида кузатиладиган темир иди айд этилмайди. Ўз навбатида "Фераск" таркибига тиббиёт амалиётида узо ват самарали ва безарар ишлатилиб келинган "ферамид" (темир (II) моддаси амда никотинамидли комплекси) таркибига самарали восита аскорбин кислотаси ам ўшилиб препаратнинг капсула дори шакли ишлаб чиилди. Олиб борилган фармакологик текширишлар натижасида "Фераск" препаратини анемиянинг турли турларида самарали таъсирга эгалиги аниланди. Айниса, республикамизда кенг таралган осиллар етишмаслиги натижасида келиб чиадиган алиментар анемия турида "Фераск" препарати ушбу касалликда кенг ўлланиб келинаётган "Тардиферон" препаратига нисбатан сезиларли даражада устунлиги исботлаб берилди. Хусусан "Тардиферон" препаратининг анемия кечимига таъсири "Фераск" препаратига нисбатан кейинро, яъни юборилгандан сўнг 20 кун ўтгач юзага чиади. Шуни ам айд этиб ўтиш керакки, препарат билан даволаш курси тугатилгач, унинг антианемик таъсири ам йўолади. "Тардиферон"дан фарли ўларо, "Фераск" ёрдамида ушбу касаллик даволанганда препаратнинг антианемик таъсири нисбатан тез юзага чиади, аттоки препарат билан даволаш тўхтатилгандан кейин ам у ўз таъсирини йўотмайди. Булардан ташари мааллий ишлаб чиарувчи фармацевтик корхона томонидан тайёрланган "Фераск" препарати таннархини итисодий жиатдан беморлар учун етарли даражада мойил эканлигини алоида айд этмо лозим. Юоридагиларга асосан, антианемик препарат "Фераск" капсуласи Республика Гематология ва он уйиш илмий текшириш институти етакчи профессор олимлари рабарлигида "Сорбифер Дурулс" препарати (Венгрия) билан иёсий клиник синовларидан муваффаиятли даражада ўтказилди ва "Фераск"ни антианемик препарат сифатида тиббиёт амалиётида кенг ўллаш учун рухсат олинди. озирги кунда "Фераск" капсуласи республикамизда кенг миёсда ишлаб чиилмода ва барча дорихоналарда мавжуд. Айни пайтда Тошкент Фармацевтика институтида "Фераск" капсуласи каби мааллий, терапевтик таъсири кенг, ножўя таъсирлардан оли ва таннархи арзон табиий манбалар асосида препаратларни яратиш борасида изчил изланишлар олиб борилмода.
Х. АЛИЕВ,
Тошкент Фармацевтика институти Фармакология ва клиник фармация кафедраси мудири, тиббиёт фанлари доктори, профессор,
М. АЛЛАЕВА,
кафедра доценти,
биология фанлари
номзоди.